Kunststof beslag Van de regen in de drup

Deze informatie is een uittreksel uit het multimedia-pakket "Natuurlijk Bekappen".

Inmiddels vallen de kwalijke effecten van de hoefijzers op de gezondheid van het paard niet meer te ontkennen. Sommige hoefsmeden nemen nu hun toevlucht tot het gebruik van kunststof beslag. Maar is dit nu zoveel gezonder?

Wij denken van niet. Inmiddels is aangetoond dat hoefbeslag in praktisch alle gevallen overbodig is. Voor de zeldzame gevallen dat hoefbescherming toch is gewenst is er al een goed alternatief ontwikkeld: Hoefschoenen. Ook van kunststof inderdaad, maar ze hebben niet de nadelen die kunststof beslag met zich meebrengt. Over dat laatste verderop wat meer...

Verkooppraatjes

Het gewicht van een hoefschoen vergeleken met een hoefijzer. Het hoefijzer was gebruikt en dus al deels afgesleten, en de hoefnagels (5 gram per stuk) zijn er nog niet eens bij opgeteld.

Voor het gebruik van kunststof beslag worden door de verkopers merkwaardige argumenten gebruikt:

• Hoefschoenen zouden, als vervanging van hoefijzers, te zwaar zijn. Welnu, we hebben de weegschaal erbij gepakt en de bevindingen vind je in het kadertje hiernaast. Het gewicht in verschil is te minimaal om van enig belang te kunnen zijn, vooral als je bedenkt dat hoefschoenen na gebruik weer uitgaan terwijl beslag 24 uur per dag, 7 dagen in de week, blijft zitten.
• Kunststof beslag zou, omdat het breed is, de zool beter ondersteunen. Kennelijk is het de verkopers in hun enthousiasme ontschoten dat de hoefwand ongeveer 10 milimeter per maand groeit en de zool maar met 3 milimeter per maand toeneemt. Ook al bekap je de zool en hoefwand gelijk, ruim voor de volgende bekapping zweeft de zool er dus alweer erboven. Na twee maanden al weer zo'n anderhalve centimeter! Hoezo ondersteuning?
• Kunststof beslag zou beter zijn omdat het de straal ondersteunt. In computerkringen noemen we dit "van een bug een feature maken". De dwarsverbinding is gemaakt voor de vermeende noodzakelijkheid van fixatie van de takken, niet zozeer om de straal te ondersteunen. Wanneer je de straal hierop laat steunen kun je problemen verwachten: De straal groeit immers met een andere snelheid dan de andere onderdelen van de hoef, terwijl de benodigde hoefslijtage om de onderdelen gelijk te houden ontbreekt. Bovendien wordt de straal maar gedeeltelijk ondersteund. Wat de effecten zijn op het randgebied kan je je met enig inlevingsvermogen wel voorstellen.
• Het zou de overgang naar blootsvoets gemakkelijker maken. Zoals je op deze website kunt lezen geneest de hoef van de hoefijzers door het kort houden van de hoefwand, het contact van de zool met de grond, en het herstel van de doorbloeding. Maar met kunststof beslag komt er van dit alles niets terecht: de hoefwand kan niet meer tussentijds worden bijgeraspt, de zool blijft (op de eerste week na) zwevend, en het hoefmechanisme zou goed hebben kunnen werken ware het niet dat kunststof beslag voorzien is van een dwarsverbinding tussen de twee takken waardoor de zijdelingse beweging onmogelijk wordt gemaakt. Na het verwijderen van het kunststof beslag ben je dus nog even ver van huis.
• Het zou gevoeligheid voorkomen. Een van de soorten gevoeligheid waarmee je te maken krijgt na het afnemen van de hoefijzers is de zwakke binding van de hoefwand aan het hoefbeen. Tijdens het afwikkelen wordt de hoefwand ietwat opgelicht van het hoefbeen, wat hetzelfde gevoel geeft wanneer je vingernagel iets wordt opgetild. We voorkomen deze gevoeligheid door de hoefwand gelijk aan de zool te houden en van een afronding te zien die wekelijks wordt bijgewerkt. Bij kunststof beslag kan er tussentijds niet meer worden bijgewerkt dus komt het paard toch weer op de hoefwand te lopen, met alle problemen van dien.

De nadelen van kunststof beslag

De meeste nadelen die op hoefijzers van toepassing zijn gelden onverminderd voor kunststof beslag. We noemen ze nog even op:

Verzwakking van de hoefwand

Van nature is de hoefwand meestal niet plat aan de onderkant maar zit er een uitsnede in de kwartieren (de kwartierboogjes). Bij beslagen paarden wordt de hoefwand echter vlak bekapt en zijn de kwartieren eigenlijk te lang. Normaal gesproken zouden ze daar als eerste gaan afslijten of zelfs afbrokkelen zodat de natuurlijke vorm wordt hesteld maar dat gaat niet wanneer er beslag onder zit. De hoef reageert daarop door een dunnere en dus minder stevige hoefwand te produceren die sneller kan slijten.

Nagelgaten

De nagelgaten verzwakken zoals iedereen wel weet de hoefwand behoorlijk. Minder bekend is dat de witte lijn, waarmee het hoefbeen aan de hoefwand is verbonden, ook behoorlijk verzwakt raakt van de hoefnagels die er doorheen worden geslagen. De nagelgaten bieden bovendien toegang voor schimmels en bacterieën die hier een waar voedingsparadijs aantreffen en de hoef van binnenuit ongestoord kunnen aantasten.

Verhindering hoefslijtage

Wanneer de hoef niet goed bekapt is (en de hoef heeft daar vaak een ander idee over dan de hoefsmid) dan kan de hoef zichzelf corrigeren. Teveel uitstekende onderdelen en onregelmatigheden slijten harder af en na korte tijd heb je een hoef zoals die zou moeten zijn. Maar wanneer een hoef beslagen is valt er niets meer af te slijten; eventuele fouten blijven zitten tot de volgende bekappingsbeurt of langer. De hoefslijtage is bovendien nodig om een sterke hoef te krijgen, op dezelfde manier als waarop contact met ruwe voorwerpen bij mensen voor eelt zorgt.

Verhindering hoefonderhoud

Regelmatig onderhoud aan de hoeven, zoals het bijraspen van scheuren, brokkels of andere onregelmatigheden kan niet meer plaatsvinden omdat het hoefbeslag in de weg zit. Onderhoud wordt dan noodgedwongen gelimiteerd tot de zoveel-wekelijkse bekappingsbeurt. Hierdoor is de hoef dus gemiddeld gezien te lang, waardoor de hoef het gebrek aan slijtage probeert te compenseren door sneller slijtend weefsel te produceren: de hoefwand wordt dunner en zal uit gemakkelijker brokkelend en splijtend weefsel bestaan.

Verminderde doorbloeding

Kunststof hoefbeslag wordt onder de hoef genageld wanneer de hoef in zijn gesloten, 'los-van-de-grond' positie verkeert. Kunststof lijkt enigzins flexibel en zou hierdoor een beter hoefmechanisme kunnen toelaten, ware het niet dat kunststof beslag aan de achterkant voorzien is van een dwarsbalk waardoor de beide takken stevig worden gefixeerd.

Zodra er beslag onder zit kan de hoef nauwelijks meer spreiden tijdens het grondcontact, de pompfunctie gaat grotendeels verloren; er ontstaat een gebrek aan bloed en voedingsstoffen in de hoef. Het gevolg is dat de kwaliteit van de hoefwand, zool en straal slechter wordt, beschadigingen langzamer genezen en de witte lijn verzwakt raakt en uitrekt.

Op de plaatjes hiernaast zie je hoe de hoefwand beweegt bij een onbeslagen hoef en bij een beslagen hoef. De beslagen hoef kan niet goed uitzetten tijdens het contact met de grond omdat de hoefwand tot halverwege vastgenageld zit. Alleen het achterste stuk van de hoefwand kan nog bewegen waardoor de pompwerking grotendeels verloren gaat.

Verminderd gevoel

Een ander nadeel van beslag is dat de hoef verdoofd raakt, deels doordat de hoef niet meer zelf de grond kan aftasten omdat er een lichaamsvreemd onderdeel onderzit, deels omdat door de verminderde bloedcirculatie het gevoel sterk afneemt. Een veel gehoorde klacht is dat paarden zo vaak struikelen! Een bodemvaste gang kun je echter pas verkrijgen wanneer het paard gevoel heeft met de ondergrond.

Verminderde schokabsorptie

Een blote hoef is sterk maar toch elastisch, de veerkracht van de hoef kan een klap van meer dan 1000 kilo opvangen. Maar beslag, al dan niet van kunststof, houdt de hoef in een vaste vorm en driekwart van de schokabsorptie van de hoefwand gaat verloren. Het kunststof beslag geeft iets meer demping dan een hoefijzer, maar dat is een schrale troost vergeleken met het wegvallen van 75% van de schokabsorptie van de hoefwand. De schok van het grondcontact gaat in plaats daarvan naar de benen, naar gewrichten en pezen die niet zijn bedoeld om zoveel krachten op te vangen. Hierdoor slijten de gewrichten en pezen harder en ontstaan er sneller beenproblemen.

Verzwakking van de zool

De zool is eigenlijk een soort eeltlaag. Deze laag is niet vanzelf zo hard maar moet dat worden door het samendrukken tijdens het contact met de grond. Bij een paard dat beslagen is kan de zool geen contact meer maken met de grond en de buitenste laag van de zool wordt niet meer samengeperst maar verandert dan ook in een poederachtige brij. Je ziet deze kruimelachtige laag bij ieder paard dat hoefbeslag heeft. Door verminderde doorbloeding wordt de zool nog eens extra verzwakt. Zoolkneuzingen treden vaker op bij beslagen paarden dan bij onbeslagen paarden.

Versmalling van de hoef

Een andere vorm van schade door hoefbeslag is dat de hoef wordt samengeknepen (gecontraheerd). De hoef heeft immers een conische vorm: De hoef begint met groeien aan de kroonrand en zet op weg naar beneden uit. De animatie is met opzet wat overdreven om goed duidelijk te kunnen maken wat er gebeurt.

Een hoef groeit natuurlijk altijd. Na iedere bekapping begint de hoef gelijk weer langer te worden. Door de conische vorm van de hoef betekent "langer worden" ook "breder worden". Dit is een proces dat voortdurend doorgaat.

Tijdens het groeien kan de beslagen hoef echter niet meer breder worden, want de ijzers fixeren de hoefwand. Toch groeit de hoef door, dus er zal "iets" moeten gaan gebeuren. De hoefwand moet noodgedwongen een steilere hoek gaan aannemen.

Omdat de onderkant van de hoef niet breder kan worden maar "vast" staat wordt de hoef tijdens het groeien hogerop steeds smaller. De hoef verandert langzaam van conisch in een cylinder-vorm. De hielen van deze cylinder draaien naar binnen en zorgen voor een verkeerde druk op de hoefwand waardoor deze kan scheuren of er "witte lijn" beschadiging ontstaat en kan pijn veroorzaken.

Het smaller worden van de hoef gebeurt bij iedere hoef waar beslag onder zit! Op de animaties hiernaast is dat proces voor de duidelijkheid overdreven. In werkelijkheid, als je maar lang genoeg wacht, groeit een gedeelte van de hoef over het beslag heen. Maar eigenlijk wil de hoef nog verder uitzetten maar wordt dit uitzetten belemmert door het beslag. Aangezien de hoef al begint te groeien op de dag van de bekapping zelf start ook het verdrukkingsproces al langzaam maar zeker direct na de bekapping.

Ach, het valt wel mee? Stel je voor dat dit samendrukken iedere keer maar een halve millimeter is... Na 20 bekapbeurten is dat al een hele centimeter! Dit proces herhaalt zich bij iedere bekapping. Het houdt pas op wanneer de hoefwanden (van voren af gezien) zo steil zijn geworden dat ze loodrecht naar beneden lopen. En aangezien dit bij beslagen paarden regelmatig voorkomt zijn we zo gewend aan dat beeld dat het niet eens meer opvalt. Maar let maar eens op de vorm van de hoef van een onbeslagen natuurlijk paard, dan zie je het verschil. En dan zie je ook hoeveel paarden er rondlopen met samengeknepen hoeven. Geen wonder dat daar uiteindelijk allerlei problemen door ontstaan!

De problemen die ontstaan door contractie van de hoef zijn onder andere een verminderde doorbloeding doordat het hoefmechanisme zo niet of nauwelijks meer werkt, en de interne weefsels in de verdrukking raken. Dit resulteert weer in een verzwakte witte lijn en door het zakkende hoefbeen een chronisch ontstoken zoollederhuid. De ruiter merkt dit doordat het paard gevoelig gaat lopen.

Belemmering van de groei

Vóór het vijfde levensjaar tellen de effecten nog veel zwaarder: Paardenhoeven zijn pas volgroeid wanneer een paard een jaar of vijf oud is. Wanneer een paard voor die leeftijd hoefbeslag krijgt kan het hoefbeen niet naar volwassen afmetingen uitgroeien; de hoef blijft permanent (te) klein en samengeknepen.

Nadelen voor de eigenaar

Afgezien van de gezondheidsproblemen die hoefbeslag met zich meebrengt kleven er nog een aantal andere nadelen aan het beslag:

• Onderhoudsgevoeligheid.
  In de praktijk gaat er nogal eens wat mis met hoefbeslag (loslaten, verliezen). Hoeven beslaan is, in tegenstelling tot normale hoefverzorging en bekapping, niet zelf door paardeneigenaars uit te voeren en men is dan ook afhankelijk van de hoefsmid. Ongelukjes met hoefbeslag gebeuren altijd net voor een belangrijke wedstrijd of uitstapje waardoor men in de zenuwen moet zitten of de smid nog wel op tijd zal komen.
• Hoefbeslag is duur.
  De kosten van een Natuurlijk Bekappen, bekappingsgereedschap en dergelijke heeft men na het weglaten van de hoefbeslag doorgaans al na twee of drie bekappingen terugverdiend, om niet te spreken over de toekomstige dierenartskosten en afschrijving van het paard waar men flink op gaat besparen.