Monique Meijer schreef op maandag 24 oktober 2005, 13:55:


Het KNHS is al een tijdje bezig met een campagne. (www.watjedoet.nl)Daar kwam ik per toeval achter laatst. Of het zijn vruchten afwerpt weet ik niet want bij mij in de buurt heb ik er nog niks van gemerkt. Laatst een autospiegel er af geschopt omdat de persoon in kwestie met alle geweld er langs wilde en uiteraard niet met 20 km p/u terwijl er geen ruimte was. Hij heeft er niet eens wat van gemerkt. Godzijdank heb ik een superbrave merrie maar zij zal uiteraard ook grenzen hebben. Wat ook een gevaar is zijn wielrenners. Die beginnen al op 25 meter afstand als een gek te schreeuwen dat ze eraan komen en dat je moet opzouten (echt waar) en met een rotgang erlangs. Oplossing: lekker laten schreeuwen en midden op het pad blijven lopen. Dan moeten ze wel afremmen. Veiligheid gaat toch boven alles. Dan trachten uit te leggen wat voor gevaar ze lopen als het paard mocht schrikken. Laatst zijn 4 wielrenners met ernstige verwondingen naar het ziekenhuis gebracht. Dit paard schrok wel en haalde uit. Tja daar konden zowel de fietsen als de berijders niet zo goed tegen. Eigen schuld dikke bult helaas. Aan de automobilisten (veelal buurtbewoners) hebben wij nu kopietjes van bovengenoemde site uitgedeeld. De meeste realiseren zich niet dat een paard een vluchtdier is. Dagjesmensen proberen wij zo goed als te kwaad het nut van het voorzichtig benaderen en passeren van paarden uit te leggen. Wie weet dringt het ooit eens door en hoeven we niet te wachten tot er weer eens wat ernstigs gebeurd.

Monique

e m kraak schreef op maandag 24 oktober 2005, 14:09:

Ik hoop dat ik het nu duidelijker verwoord heb.


De studie presenteerd vooral absolute aantallen. Het enige percentage dat gegeven wordt (voor zover ik dat uit Harper & Wood (1957) begrijp want ik heb wat moeite om Poole & Cairns zelf te pakken te krijgen) is de schatting dat maar 0.5% van de zaden airborn wordt. Maar eigenlijk is dit helemaal niet belangrijk. Deze gegevens lijken mij wetenschappelijk 'sound'. Zeker omdat ze in andere studies bevestigd worden (Sheldon & Burrows, 1973; Van der Meijden & Waals-Kooi, 1979). Natuurlijk zijn er altijd mensen die wetenschappelijke data willen interpreteren zoals ze dat zelf willen, maar toch is er in dit geval maar 1 interpretatie mogelijk: het merendeel van de zaden komt dicht bij de moeder plant terrecht. Dat is ook vanuit een ecologisch oogpunt goed te verklaren, omdat de kans op voor de plant juiste omstandigheden dicht bij de moederplant erg hoog is (de moederplant kon er immers ook groeien).

Zie mijn commentaar hier boven. De gegevens zijn absoluut (aantallen zaden). Het bewijs dat het merendeel van de zaden dicht bij de moederplant terecht komt is duidelijk: er werden tussen de 120.000 en 327.377 zaden opgevangen binnen de populatie en maar 23 op een afstand van c. 37 meter van de populatie. Hoe kan je dit anders verklaren?

Als de stelling dat JKK een zeer goede verspreider is klopt, dan zou deze plant een betere verspreider moeten zijn dan andere plantensoorten die zich op vergelijkbare wijze verspreiden. Dat is niet het geval.


Wederom, mensen kunnen iets altijd interpreteren zoals ze dat zelf willen. Dat betekent niet dat de interpretatie juist is. Door zelf de bron van de informatie te checken kan je controleren of je het eens bent met de interpretatie. Precies daarom is de stelling die regelmatig op website en in foldertjes gegeven wordt dat JKK een extreem goede verspreider is waardeloos. Er wordt geen bewijs gegeven of een referentie hiernaar gegeven dat dit zo is. Wetenschappelijke studies, zoals die hierboven aangehaald, laten zelfs zien dat deze stelling teveel eer aan JKK geeft.

Monique Meijer schreef op maandag 24 oktober 2005, 17:06:


Nou ik rijd ook altijd in het midden van de weg hoor. Pas als de auto heel dichtbij is en ik hoor hem vertragen, dan ga ik uit de weg.
Ik ga er van uit dat een automobilist zijn auto liefst kras-en blutsvrij houdt en dat hij dus niet expres tegen mij rijdt. (Maar blijkbaar ben jij de enige man in Duitsland tegen gekomen die dat niets kon schelen)
Als ik aan de kant rijd, durven ze me soms wel eens voorbij scheuren waarbij ze dan mijn paard op een haar na raken.
Een vriendin van mij heeft daar trouwens een goede remedie tegen. Als ze te dicht komen, gewoon even de voet (met metalen stijgbeugel) een stukje uitsteken. Krijg je gegarandeerd een mooie kras. Zijn die automobilisten op slag genezen. (Maar dat durf ik zelf niet doen eerlijk gezegd)

Type 2 vrachtwagenchauffeurs zijn de ergste. Ze vertragen (erg hoffelijk natuurlijk) en als ze je voorbij zijn trekken ze weer op. Wat natuurlijk veel lawaai maakt. Nou negen van de tien keer is mijn Tempête dan ribbedebie.

Trouwens om een ramp in het verkeer te zijn, hoef je niet eens in het bezit te zijn van een motorvoertuig. Fietsers kunnen er ook wat van. Ik ben ooit een keer afgedreigd door een fietser die vond dat ik niet genoeg aan de kant reed. Die man hing letterlijk aan mijn teugel. Ik dacht dat hij mij eraf ging trekken en mij in elkaar ging slaan. Ik weet dat het vrij agressief is maar ik heb toen mijn paard in zijn richting gestuurd, en was van plan haar te vragen hem omver te lopen (dat zou ze doen zonder aarzelen) Gelukkig is het zover niet gekomen en had hij door wat ik van plan was. Hij is dan maar verder gefietst. En moest zoiets weer voorvallen dan zou ik het weer doen. Want tegen een volwassen man heb ik fysiek niets te vertellen, en dan gebruik ik graag die 450 kilo paard onder mijn kont.

groetjes
Ans

e m kraak schreef op maandag 24 oktober 2005, 15:51:


Je zou gelijk hebben als het bepalen van een bufferzone het doel geweest zou zijn van de studie. Dat is duidelijk niet zo. Waar jij de resultaten belangrijk vindt in relatie tot het bepalen van een bufferzone haalt een ander er andere zaken uit die hij/zij belangrijk vindt. Goed wetenschappelijk onderzoek is op een specifieke vraagstelling gericht. Het is geen willekeurige verzameling van gegevens. Je kan het de auteurs daarom niet kwalijk nemen dat hun resultaten geen sluitend antwoord geven over wat een goede veiligheidszone is als het onderzoek daar niet op gericht was.

Martien van Schubert schreef op maandag 24 oktober 2005, 13:20:

Ga zeker ff bellen naar de da, bedankt voor je reactie.

Yolanda

ik kreeg dit mailtje van mijn broertje en wilde dit jullie ff laten zien. vraag me niet waar die het gevonden heeft. hij heeft het ergens van internet afgeplukt.

Jacobskruiskruid onder vuur, terecht of niet?

Over jacobskruiskruid wordt het schrikbeeld van een oprukkende
sluipmoordenaar van paarden opgehangen. Wij willen graag een paar
wetenschappelijke feiten op een rijtje zetten. Jacobskruiskruid bevat
'pyrrolizidine alkaloïden' (PA's). Dit zijn toxische stoffen die bij opname
door dieren nauwelijks afgebroken worden en zich in de lever opstapelen.
Planten hebben gifstoffen evolutionair ontwikkeld als afweermiddel tegen
vraat door dieren. Deze strategie is effectief: paarden en runderen zullen
uit zichzelf jacobskruiskruid niet aanraken. Toch kan een risico ontstaan
wanneer de dieren geen ander voedsel vinden of wanneer jacobskruiskruid als
hooi wordt aangereikt. Schapen en geiten zijn veel minder gevoelig voor
PA's.
Een dodelijke dosis jacobskruiskruid komt neer op 50 tot 200 gram gedroogde
plant per kg lichaamsgewicht. Voor een 20-jarig paard van 500 kg komt dit
ruwweg neer op een jaarlijkse consumptie van 250 tot 1000 volgroeide
planten. Meldingen van vergiftiging bij mensen zijn in West-Europa niet
bekend.
De plant komt overal voor in Vlaanderen. Hij kiemt alleen op kale bodems en
heeft een sterke voorkeur voor droge, lichtrijke, licht geroerde bodems. In
weiden wijzen haarden van jacobskruiskruid meestal op overbegrazing.
Jacobskruiskruid verschijnt ook op open plekken die door maaibeheer in de
grasmat ontstaan. Verdient de plant hiervoor het etiket 'schadelijke soort'?
Zijn aanwezigheid kan ook getuigen van evenwichtig biologisch leven in een
grasland en met zijn weelderige bloemtrossen vormt hij een belangrijke
voedselbron voor bloembezoekende insecten.
Over het algemeen is er geen reden tot ongerustheid. Als men toch
maatregelen wil treffen, dan zal men vooral oog moeten hebben voor de lokale
oorzaken. Brongerichte maatregelen kunnen zijn: het verlagen van de
graasdruk, bijvoederen en/of het gebruik van lichtere machines. Waar dit
niet mogelijk is, is een effectgericht beheer van één of twee maal
(selectief) maaien per jaar een duurzaam alternatief.
Actieve bestrijding is in Groot-Brittannië inefficiënt gebleken en leidt
soms tot een averechts effect: bespoten planten verliezen hun typische
afstotelijke geur en het uittrekken van planten schept telkens weer gunstige
kiemplaatsen.
Jacobskruiskruid heeft ook een natuurlijke vijand: de jacobsvlinder. De
oranje-zwart gekleurde rupsen kunnen in sommige jaren jacobskruiskruid op
een perceel decimeren.

Contactpersonen
Kris Decleer, tel 02-558 18 47; e-mail: kris.decleer@inbo.be
Jan Wouters, tel 02-528 89 07; e-mail: jan.wouters@inbo.be

Jacqueline

Monique Meijer schreef op maandag 24 oktober 2005, 13:55:

natuurlijk hebben we die. Motoren die op de hielen van je paard rijden en als je er iets van zegt op hun motor kloppen en een opmerking maken in de trant dat hun motor ook leeft.

fietsers die boos worden omdat je op een weg loopt met een ponie met je dochter erop en 2 honden aan de lijn. dan moeten ze uitwijken!?

enz. enz.
Jacqueline

Huertecilla schreef op maandag 24 oktober 2005, 16:04:


HC.

Met een stok uithalen naar een of andere Jonny in bv een golf GTI kan risico's met zich meedragen (ik wil hier niet de GTI-rijders generaliseren hoor), maar hier in Nederland loop je het risico dat jouw terechte reactie te paard naar zo'n aso door hem foutief geinterpreteerd wordt. Veel mensen achter het stuur hebben weinig behoefte om zaken uit te praten, agressief gedrag voert te vaak de boventoon. Voorkomen is vaak beter dan genezen.

Wanneer ik zie dat iemand komt aanjakkeren dan zet ik mijn paard dwars midden op de weg en zeg dan stay. Nou dan blijft madam staan en ik doe net of ze niet meer verder wil. Wanneer de automobilist stilstaat loop ik met een smile langs en roep dan schouderophalend SORRY.
Ik zie dan aan zijn nonverbale communicatie dat hij licht geirriteerd is, ik maak dan zijn probleemgedrag ook daadwerkelijk zijn probleem. Hij moet stoppen, en dat is eigenlijk wat hij niet wilde en ik hoef geen rare sprongen uit te halen om een lachende aso langs te zien stuiven.

Martien.

Pieter Pelser schreef op maandag 24 oktober 2005, 17:33:


Voor mij eigenlijk niet bij nader inzien... zie hieronder commentaar, aangezien ik vrees dat we ietwat langs elkaar heen tiepen.


Ja dat zei ik ook. Ik had het modelmatig duidelijker gevonden als die meetgegevens kwantitatief waren geabstraheerd. Dat zou denk ik minder nmm ongewenst beleid hebben opgeleverd.

De stelling die ook jij eruit wil halen is op deze wijze nmm niet aantoonbaar, omdat er slechts een verdeling wordt aangegeven van een soorteigen verspreidingspatroon. Om daar vervolgens aan te verbinden dat externe factoren als turbulentie etc. niet van belang zijn lijkt mij onjuist.


Hoe is dat bij Taraxacum (s)sp. dan bijvoorbeeld? Die maken dacht ik betere parachuutjes...


Nee, het merendeel van de zaden komt RELATIEF dicht bij de moederplant terecht.


Weet ik veel... het kan wel zowat windstil zijn geweest, of hebben geregend. Er is zoveel denkbaar dat niet beschreven is. Daar gaan die studies dacht ik ook niet over, en zelf schreef je ook net dat je de externe factoren niet van belang acht voor de soorteigen (dus INTERN bekeken of t.o.v. andere species in vergelijkbare proeven) lineaire anemochore verspreiding. In veldsituatie zijn omgevingsvariabelen echter wel degelijk van belang nmm.


Of het nu via wind, of via dieren, of nog anders gaat is het nmm overduidelijk dat de verspreiding van onze hinderlijke kruiskruiden de afgelopen tijd ineens razendsnel verlopen is. Kortom: prima verspreider.
Zelf denk ik dat dat in twee fasen gekomen is:

1) een significante mate van "hulp" d.m.v. uitzaaien en grootschalig beheer dat juist gunstig voor deze soorten is. Dat grootschalig beheer betreft vooral de zgn. "lange bunders" zoals bijv. wegen en dijken en heeft daardoor voor een netwerk gezorgd, en;
2) vanuit dat netwerk heeft uitstraling naar de omliggende gebieden plaatsgevonden. Gezien de kleinschaligheid van NL is dat al gauw areaaldekkend.

Een zomaar ineens plotse algemene aanboring van "de zaadbank" lijkt me hoogst onwaarschijnlijk.

Bewijzen kan ik dit helaas niet, en 100% overtuigd dat dit patroon volledig verantwoordelijk is ben ik ook niet.
Wel overtuigd ben ik dat het momenteel populaire grootschalig beheer dat verschraling combineert met onontkoombare verstoring zorgt voor de niche die de kruiskruidenexplosie mogelijk gemaakt heeft. Ik vind dat kwalijk en ondoordacht.
Dat vind ik al vrij lang... heb onze gemeente Bellingwolde daar een jaar of 12 terug al op gewezen. Dat het "natuurbeheer" in O-Groningen nog niet zulke catastrofale gevolgen heeft kunnen aanrichten komt nmm vooral doordat veel aanpalenden het bermenonderhoud in eigen hand nemen. Wie weet gaat ons "natuurvriendelijke" College dat nog wel expliciet verbieden... zitten we hier ook binnen enkele jaren met de gat in de ellende.


Dan zie je er meer aan dan ik. Ik zie, nogmaals en ten overvloede, slechts wat waarnemingen die nmm beter omgerekend hadden moeten zjin naar een soortinterne normaalcurve.
Over externe factoren zie ik geen gegevens. Of en in hoeverre die van belang zijn verschillen we blijkbaar fundamenteel van mening. Dat bijv. Taraxacum een andere soortinterne normaalcurve van anemochore verspreiding geeft lijkt me prima mogelijk... dat daaruit geconcludeerd zou kunnen worden dat die soort anemochoor beter verspreidt lijkt me ook mogelijk... leuk voor plantkundigen maar doet nmm weinig terzake zolang die normaalcurven niet geimplementeerd zijn binnen het kader van gemeten externe factoren (omgevingsomstandigheden).

Groeten, Egon

jacqueline postmes schreef op maandag 24 oktober 2005, 18:07:


Hier kan ik grotendeels achterstaan. Naast de maatregelen om de plant te bestrijden lijkt het me echter ook heel belangrijk dat er maatregelen getroffen worden om ervoor te zorgen dat JKK niet in hooi bestemd voor dieren terecht komt.

jacqueline postmes schreef op maandag 24 oktober 2005, 18:07:


Er wordt aan het volgende voorbij gegaan:
Het is inmiddels bekend dat paarden de jonge zaailingen per ongeluk met een hap gras meepakken. Herkennen ze de plant, dan zullen ze het laten vallen. De plant zal drogen, de giftigheid wordt niet meer herkend en later wordt de plant alsnog meegeten. Nu vraag ik me dus af, aangezien een paard verslaafd kan raken aan JKK, hoeveel ie daarvoor moet eten. Isabella van Ingrid eet het in ieder geval wel al gewoon.

Wat ook vergeten wordt is dat 's winters de planten verdroogd in de wei staan. Dan is de giftigheid ook niet meer te herkennen en eten ze het ook gewoon.

Dat de plant alleen op kale bodems kiemt klopt ook niet, want bij Hanneke staan ze op een dicht gazonnetje en in de bloemenborder. En die plant is niet door Hanneke zelf gezaaid!

Ik citeer:

De Jakobsvlinder is in Nieuw Zeeland, Australie, Canada en de Verenigde Staten ingezet om de plant onder controle te krijgen.(tussen de dertiger en zeventiger jaren van de vorige eeuw) Het resultaat was mager. Dat is heel goed verklaarbaar; de Jakobsvlinder is specialist op het Jakobkruiskruid, d.w.z. hij eet vrijwel uitsluitend van die plant en dat doet hij al vele duizenden jaren. De plant is aan die vraat aangepast door middel van een langlevende zaadbank en een geweldig herstelvermogen.
***************************************************************************************
Volgens de Professor waar ik mee gemaild heb heeft JKK zich aangepast aan zijn natuurlijke vijand d.m.v. een langlevende zaadbank. Maaien lijkt voorlopig de beste oplossing om het uit je wei te krijgen, maar waar moet je dan met je paard naar toe?

In ieder geval moet de druk van buitenaf verminderd worden door het maaien van de bermen, want men is het er dan nog niet helemaal over eens hoever de zaadjes kunnen waaien, het is wel al bekend dat vogels en andere dieren mee helpen met de vespreiding.

De lethale dosis lijkt me ook wat aan de hoge kant. Het is gebaseerd op een onderzoek uit Zurich. Er wordt ook wel over een lagere lethale dosis gesproken. We zijn nog steeds op zoek naar de juiste brongegevens.

Frans, heb jij daarvan trouwens brongegevens?

Lijkt mij dat voorkomen beter is dan genezen.....

Duzzzzzzzzzz

Help mee Jakobskruiskruid te
bestrijden, teken op
http://kruiskruid.petities.nl

Collane

Yolanda Kuitert schreef op maandag 24 oktober 2005, 13:05:


misschien heb je een "pismerrie" in huis. zou ze dan elke 2 wkn vruchtbaar zijn?

Monique Meijer schreef op maandag 24 oktober 2005, 17:13:


doorrijden doen ze toch niet want dan gaat hun autootje kapot,he!
heb ik ook gedaan gewoon zover op de weg gaan lopen zodat ze wel af moeten remmen en dan naar de kant gaan . werkt prima.

Jacqueline

Of het nu via wind, of via dieren, of nog anders gaat is het nmm overduidelijk dat de verspreiding van onze hinderlijke kruiskruiden de afgelopen tijd ineens razendsnel verlopen is. Kortom: prima verspreider.
Zelf denk ik dat dat in twee fasen gekomen is:

1) een significante mate van "hulp" d.m.v. uitzaaien en grootschalig beheer dat juist gunstig voor deze soorten is. Dat grootschalig beheer betreft vooral de zgn. "lange bunders" zoals bijv. wegen en dijken en heeft daardoor voor een netwerk gezorgd, en;
2) vanuit dat netwerk heeft uitstraling naar de omliggende gebieden plaatsgevonden. Gezien de kleinschaligheid van NL is dat al gauw areaaldekkend.

Een zomaar ineens plotse algemene aanboring van "de zaadbank" lijkt me hoogst onwaarschijnlijk.

Bewijzen kan ik dit helaas niet, en 100% overtuigd dat dit patroon volledig verantwoordelijk is ben ik ook niet.
Wel overtuigd ben ik dat het momenteel populaire grootschalig beheer dat verschraling combineert met onontkoombare verstoring zorgt voor de niche die de kruiskruidenexplosie mogelijk gemaakt heeft. Ik vind dat kwalijk en ondoordacht.
Dat vind ik al vrij lang... heb onze gemeente Bellingwolde daar een jaar of 12 terug al op gewezen. Dat het "natuurbeheer" in O-Groningen nog niet zulke catastrofale gevolgen heeft kunnen aanrichten komt nmm vooral doordat veel aanpalenden het bermenonderhoud in eigen hand nemen. Wie weet gaat ons "natuurvriendelijke" College dat nog wel expliciet verbieden... zitten we hier ook binnen enkele jaren met de gat in de ellende.


Dan zie je er meer aan dan ik. Ik zie, nogmaals en ten overvloede, slechts wat waarnemingen die nmm beter omgerekend hadden moeten zjin naar een soortinterne normaalcurve.
Over externe factoren zie ik geen gegevens. Of en in hoeverre die van belang zijn verschillen we blijkbaar fundamenteel van mening. Dat bijv. Taraxacum een andere soortinterne normaalcurve van anemochore verspreiding geeft lijkt me prima mogelijk... dat daaruit geconcludeerd zou kunnen worden dat die soort anemochoor beter verspreidt lijkt me ook mogelijk... leuk voor plantkundigen maar doet nmm weinig terzake zolang die normaalcurven niet geimplementeerd zijn binnen het kader van gemeten externe factoren (omgevingsomstandigheden).

Groeten, Egon

Sorry voor het het wegknippen, maar anders past mijn tekst niet.
Dit stuk ging over de biologie van de plant zelf.
In de onderzoeken zelf staan idd nog meer oorzaken van verspreiding, dat kan zelfs schapenpoep en vacht zijn, vogels ( de vogelpoep zit geen kiemkrachtig zaad in, wel in de veren) Maar wat er ook uit blijkt is uitzaaien door zaadmengsels.
Dat zijn oorzaken van verspreiding die niets met de biologie van plant zelf te maken hebben, dit ging over verspreiding door de wind.
Juist omdat de plant dus niet zo een hele goede verspreider is zoals overal wordt gesuggereerd in folders en op websites zonder dubbelblind onderzoek, waar er toch nogal eens prat op wordt gegaan. Kun je dus bijna al bewijzen dat het hier om mensenwerk is gegaan, door uitzaaien met zaadmengsels.

Esther

e m kraak schreef op maandag 24 oktober 2005, 18:27:

Er is hier geen sprake van modellering. Ik weet niet wat je bedoelt met het kwantitatief abstraheren van de data.


Ik heb niet gesuggereerd dat externe factoren niet van belang zijn voor de verspreiding van JKK. Dat zou ook onterecht zijn. Ik heb gezegd dat de boodschap van het stuk niet verandert met bijvoorbeeld andere windsnelheden. Het is namelijk niet logisch om te veronderstellen dat bij verschillende windsnelheden het gevonden patroon anders wordt. Een hogere windsnelheid zal alleen tot schaalvergroting leiden. Ik begrijp niet wat je precies bedoelt met turbulentie.

Natuurlijk. De gegevens zijn echter absoluut. In hoeverre deze gegevens in hun absolute form te extrapoleren zijn is een andere kwestie. Hierover doen ik noch de auteurs uitspraken.


Je maakt hier toch echt een belangrijke denkfout. Je gaat er nog steeds van uit dat het stuk uitspraken doet over hoe ver een zaadje kan komen. Vandaar dat je steeds blijft aanhalen dat externe factoren zoals windkracht een belangrijke rol daarbij spelen. Hier heb je natuurlijk gelijk in, ware het niet dat het stuk van Poole & Cairns hier niet over gaat. Het gaat hier niet om de afstand die een zaadje aflegt, maar om de verdeling van zaden over de ruimte om de plant heen. Externe factoren zullen veel minder van invloed zijn op deze verdeling dan de absolute afstand die een zaadje af kan leggen.


Hier moet je een onderscheid gaan maken tussen de natuurlijke verspreiding van de soort en verspreiding door de invloed van de mens. Gegevens van de Stichting Floron laten zien dat het verspreidingsgebied van JKK in NL in de laatste grofweg 20 jaar flink toegenomen is (Wil Tamis, pers. com.). Deze plotselinge toename kan niet verklaard worden door een verandering van de eigenschappen van de plant. Het kan wel veroorzaakt worden door een toename in geschikt habitat (in het geval van JKK meer verstoorde gebieden) en/of door een grotere invloed van de mens bij de verspreiding van de plant (bijv. door introductie in zaadmengsels). Mijn punt is dus ik van mening ben dat de uitbreiding van de soort slechts in zeer beperkte mate toegeschreven kan worden aan zijn verspreidings capaciteiten.